Był używany do wybuchu powstania listopadowego w 1830 roku i bezpośrednio przed wybuchem powstania styczniowego 1863 roku. Po upadku tego ostatniego zrywu, gdy władze rosyjskie zaprzestały stosowania nazwy Królestwo Polskie, zastępując ją określeniem Priwislinskij kraj, z oficjalnej przestrzeni ostatecznie zniknął herb z 1815 roku
Powstanie styczniowe – polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, ogłoszone manifestem 22 stycznia 1863 wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy, spowodowane narastającym rosyjskim terrorem wobec polskiego biernego oporu. Wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 na Litwie, trwało do jesieni 1864. Zasięgiem objęło tylko ziemie zaboru rosyjskiego: Królestwo Polskie oraz ziemie największym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Mimo początkowych sukcesów zakończyło się klęską powstańców, z których kilkadziesiąt tysięcy zostało zabitych w walkach, blisko 1 tys. straconych, ok. 38 tys. skazanych na katorgę lub zesłanych na Syberię, a ok. 10 tys. wyemigrowało. Zdarzały się przypadki, że Rosjanie zabijali pojmanych powstańców, dobijali rannych, mordowali lekarzy spieszących im z pomocą, obdzierali do naga zabitych. Po bitwach Rosjanie palili miejscowości, które udzieliły schronienia powstańcom, dokonywali rzezi ludności cywilnej. Niszczono dobra kultury, np. spalono archiwum Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu. Wilno zostało spacyfikowane przez oddziały Murawjowa Wieszatiela, na Litwie zginęło 10 tys. szlachty polskiej na ogólną liczbę 40 tys., to jest co czwarty Polak. Po upadku powstania Kraj i Litwa pogrążyły się w żałobie narodowej. W roku 1867 zniesiono autonomię Królestwa Polskiego, jego nazwę i budżet, w 1869 zlikwidowano Szkołę Główną Warszawską, w latach 1869–1870 setkom miast wspierających powstanie odebrano prawa miejskie doprowadzając je tym samym do upadku, w roku 1874 zniesiono urząd namiestnika, w 1886 zlikwidowano Bank Polski. Skasowano klasztory katolickie w Królestwie, skonfiskowano ok. 1600 majątków ziemskich i rozpoczęto intensywną rusyfikację ziem polskich. Po stłumieniu powstania znaczna część społeczeństwa Królestwa i Litwy uznała dalszą walkę zbrojną z zaborcą rosyjskim za bezcelową i zwróciła się ku pracy organicznej. Powstanie przyczyniło się do korzystniejszego niż w dwóch pozostałych zaborach uwłaszczenia chłopów. Pozostawiło trwały ślad w polskiej literaturze ( Orzeszkowa – Nad Niemnem, Dąbrowska – Noce i dnie, Żeromski – Wierna rzeka) i sztuce (Grottger – Polonia i Lithuania, Matejko – Polonia) XIX i XX wieku. Geneza powstania Organizacje spiskowe Przegrana Rosji w wojnie krymskiej odsłoniła jej wewnętrzną słabość. Skłoniło to cara Aleksandra II Romanowa do przeprowadzenia pewnych reform ustrojowych. Polacy odczytali to jako objaw słabości rosyjskiego samodzierżawia i rozpoczęli przygotowania do wybuchu nowego powstania. Pierwsze polskie organizacje spiskowe powstawały na terenie prowincji zabranych już od początku 1856. Na Uniwersytecie Kijowskim utworzono tzw. ‘Ogół’, z którego wyłonił się bardziej zakonspirowany Związek Trojnicki. Związek szukał kontaktów z młodzieżą na terenach wszystkich trzech zaborów i opowiadał się za powstaniem. Drugim ośrodkiem, w którym rozwinęły się polskie organizacje konspiracyjne, był Petersburg. Najważniejszą komórkę konspiracyjną powołali tam oficerowie studiujący w Akademii Sztabu Generalnego. Koło Oficerów Polskich w Petersburgu założył Zygmunt Sierakowski. Po jego odejściu, kierownictwo przejął Jarosław Dąbrowski. W 1857 powstała w Warszawie Akademia Medyko-Chirurgiczna i od razu wśród jej studentów zaczęły tworzyć się konspiracyjne kółka młodzieżowe. Kółka takie powstały też w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. W maju 1858 do Warszawy przybył z Kijowa Narcyz Jankowski, który założył w środowisku akademickim kilka tajnych kółek, a następnie zaczął je integrować i prowadzić potajemne szkolenia wojskowe. W 1859 zebrała się kapituła organizacji Czerwonych, przygotowując plany wybuchu powstania. W 1861 dzięki staraniom Ludwika Mierosławskiego założono w Genui Polską Szkołę Wojskową, przeniesioną w później do Cuneo, a jej przeszło 200 słuchaczy miało stanowić kadry powstania. Manifestacje patriotyczne i żałoba narodowa 18 marca 1859 roku warszawskie nabożeństwo za dusze Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego otwierało serię demonstracji patriotycznych. 11 czerwca 1860 w Warszawie odbyła się pierwsza od 30 lat wielka manifestacja patriotyczna zorganizowana w związku z pogrzebem wdowy po bohaterze powstania listopadowego generale Józefie Sowińskim. W październiku 1860 w czasie warszawskiego zjazdu monarchów przeszkodzono iluminacjom i balom towarzyszącym konferencji, a na przedstawieniu galowym w Teatrze Wielkim fotele oblano cuchnącym płynem. Akcją tą kierował Franciszek Godlewski. 29 listopada 1860, w rocznicę Nocy Listopadowej zorganizowano kolejną wielką manifestację i odśpiewano pieśń skomponowaną niegdyś przez Alojzego Felińskiego na cześć cara Aleksandra I, zmieniając jej refren na: Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie. Irytującą władze rosyjskie pieśń śpiewano następnie przy okazji wszystkich manifestacji. Wobec nasilających się wystąpień ludności Warszawy, car Aleksander II zdecydowany był zastosować najsurowsze represje i w wypadku większych demonstracji ulicznych miasto miało zostać zbombardowane z Cytadeli. 25 lutego 1861 wojsko rosyjskie rozpędziło demonstrację przeprowadzoną w 30. rocznicę bitwy o Olszynkę Grochowską. 27 lutego na Krakowskim Przedmieściu od salwy rosyjskiej padło pięciu manifestantów. Wydarzenia te skłoniły obradujące na Zamku Królewskim Towarzystwo Rolnicze do przyjęcia uchwały o uwłaszczeniu chłopów. Zbulwersowane tymi wydarzeniami mieszczaństwo warszawskie utworzyło Delegację Miejską, pod przewodnictwem bankiera Leopolda Kronenberga, która złożyła adres do cara, w którym domagano się poszanowania wolności obywateli Królestwa Polskiego. 2 marca pogrzeb pięciu poległych na Cmentarzu Powązkowskim przeistoczył się w wielką manifestację solidarności wszystkich stanów Królestwa. Wydarzenia w Warszawie odbiły się szerokim echem na prowincji. W wielu miastach ludność przepędziła skorumpowanych urzędników, na co władze nie zawsze mogły reagować, gdyż wojska ściągnięte zostały z prowincji do Warszawy. Organizowano demonstracje i nabożeństwa żałobne za pomordowanych. Chłopi zaprzestali odrabiania pańszczyzny. 27 marca dzięki protekcji prokuratora generalnego neofity Juliusza Enocha margrabia Aleksander Wielopolski został mianowany dyrektorem głównym prezydującym w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Zdecydowany był rozwiązać Towarzystwo Rolnicze i Delegację Miejską oraz podjąć represje wobec konspiracji narodowej przy jednoczesnym równouprawnieniu ludności żydowskiej. W nocy z 7 na 8 kwietnia Aleksander Wielopolski przedłożył do podpisu namiestnikowi gen. Michaiłowi Gorczakowowi opracowaną przez siebie „ustawę o zbiegowiskach”, dopuszczającą użycie siły zbrojnej wobec ludności cywilnej. Już 8 kwietnia na Placu Zamkowym Rosjanie pokazali swoje prawdziwe intencje, gdy ostrzelali bezbronny tłum. Zginęło 100 osób a kilkaset zostało rannych. Pod koniec maja 1861 zmarł na apopleksję namiestnik Królestwa Polskiego gen. Michaił Gorczakow – jego następcą został Nikołaj Suchozanet, który wprowadził jeszcze większe represje. Można było zostać aresztowanym nawet za noszenie stroju narodowego lub śpiewanie pieśni patriotycznych. Dla pacyfikacji nastrojów car Aleksander II zmuszony był poczynić pewne ustępstwa. 18 czerwca ogłoszono 4 ukazy carskie datowane na 5 czerwca. Reaktywowano Radę Stanu, powoływano pochodzące z wyborów rady miejskie w 28 miastach, powiatowe w każdym z 39 powiatów, tworzono rady gubernialne składające się z członków delegowanych przez rady powiatowe. Przejściowe złagodzenie przez władze represji na okres wyborów przyniosło zwiększenie fali demonstracji patriotycznych. Organizowano je w wielu miejscowościach Królestwa, Litwy, Rusi, Galicji. 12 sierpnia odbyła się wielotysięczna manifestacja w Kownie. 18 sierpnia wojsko rosyjskie siłą rozproszyło demonstrację na przedmieściach Wilna na Pohulance, było wielu rannych. 26 sierpnia ma miejsce demonstracja patriotyczna w Grodnie, w ostatniej chwili uniknięto przelewu krwi. 3 września gubernator Władymir Nazimow wprowadził stan wojenny w kilkunastu powiatach podległych sobie guberni. 23 września rozpoczęły się w Królestwie Polskim wybory samorządowe. 10 października, w 448 rocznicę podpisania unii horodelskiej, zorganizowano demonstrację w Horodle, w której wzięły udział tłumy zgromadzone na obu brzegach Bugu. W tym samym dniu z udziałem wielu tysięcy ludzi odbył się w Warszawie demonstracyjny pogrzeb arcybiskupa warszawskiego Antoniego Melchiora Fijałkowskiego, który był zwolennikiem ruchu patriotycznego. W kondukcie niesiono herby Polski i Litwy oraz okryte krepą insygnia królewskie: berło i dwie korony. Cesarz Aleksander II wysłał 11 października telegram do namiestnika Lamberta: jeżeli wybory w Warszawie ukończone, nie zwlekając ogłosić stan wojenny. Po serii krwawo stłumionych manifestacji patriotycznych w roku 1861, kościół katolicki ogłosił żałobę narodową. Stan wojenny w Królestwie Polskim W celu spacyfikowania Królestwa Polskiego nowy rosyjski namiestnik gen. Karol hr. Lambert 14 października 1861 wprowadził stan wojenny. 15 października, mimo zakazów warszawiacy wzięli udział w obchodach rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki, co skończyło się rozbiciem manifestacji przez wojsko rosyjskie i porywaniem ludzi z kościołów. Wojska rosyjskie dowodzone przez wojskowego generał-gubernatora warszawskiego Aleksandra Daniłowicza Gerstenzweiga dokonały pacyfikacji ludności cywilnej zebranej w katedrze św. Jana w Warszawie. Na znak protestu przeciwko aresztowaniu 1878 wiernych w katedrze warszawskiej, do której wtargnęło wojsko, administratorzy diecezji nakazali zamknięcie wszystkich kościołów i kaplic w Warszawie. 17 października 1861 Apollo Korzeniowski zawiązał Komitet Miejski, który zajął się przygotowaniem wybuchu powstania. Hrabia Lambert ugiął się przed tym oporem i uwolnił większość zatrzymanych. Po kilku dniach Lambert podał się do dymisji, a nowym namiestnikiem został gen. Aleksandr Lüders. Organizacja Narodowa czerwonych W latach 1861–1862 w Królestwie Polskim Polacy coraz bardziej domagali się reform agrarnych, demokratyzacji władzy i niezawisłości państwa od Rosji. W tej sytuacji radykalne ugrupowanie patriotyczne, zwane czerwonymi, opowiadało się za podjęciem otwartej walki i przystąpiło do przygotowywania powstania. W końcu 1862 r. konspiracja czerwonych obejmowała ok. 20–25 tys. członków i planowała przeprowadzenie insurekcji wiosną 1863 roku. Spiskiem kierował Komitet Centralny Narodowy, pod przewodnictwem gen. Jarosława Dąbrowskiego. Na ziemiach Rzeczypospolitej Komitet Centralny Narodowy powołał w lipcu 1862 roku Organizację Narodową, obejmującą zabory: rosyjski, pruski i austriacki, której zadaniem miało być przygotowanie powstania i odbudowa niepodległego państwa polskiego w granicach z 1771 roku. Organizacja Narodowa w Królestwie Polskim liczyła w końcu listopada 1862 roku 20 tysięcy członków zaprzysiężonych, w samej Warszawie 8 tysięcy. Przywrócono podział administracyjny Królestwa Polskiego sprzed 1845 roku na osiem województw: województwo augustowskie, kaliskie, krakowskie, lubelskie, mazowieckie, płockie, podlaskie, sandomierskie. Na czele województw stali naczelnicy wojewódzcy, na czele powiatów naczelnicy powiatowi, okręgiem zarządzał okręgowy. Byli także naczelnicy miast. Kadry konspiracyjne podzielono na dziesiątki i setki jako zalążek przyszłej armii narodowej. 18 października 1862 roku Komitet Centralny Narodowy wydał dekret o podatku narodowym, którego pobór przeznaczony został na zakup broni. Do 22 stycznia 1863 roku wpłynęło z tego źródła 75 tysięcy rubli. Z upoważnienia KCN Józef Ćwierczakiewicz utworzył Komisję Zagraniczną dla spraw uzbrojenia. Zadatkował w Londynie 8 tysięcy karabinów, Marian Langiewicz zamówił w Genui 5 tysięcy sztuk tańszej broni starego typu. W grudniu 1862 roku w Paryżu agent prowokator rosyjski Julian Bałaszewicz naprowadził policję francuską na przebywających tam polskich agentów zakupu broni. Wskutek aresztowania zakup i przesyłka broni do kraju uległy opóźnieniu o kilka tygodni. W ostatnich dniach 1862 francuska policja polityczna działając w porozumieniu z Andriejem von Budbergiem aresztowała w 1862 powracających z Londynu emisariuszy Komitetu Centralnego Narodowego. Francuzi przekazali Budbergowi dokładny wykaz osób i objętych siecią konspiracji pułków nad Wisłą oraz opis dróg przerzutów broni zza granicy. Do spisku przystąpiło duchowieństwo rzymskokatolickie. W grudniu 1862 roku utworzono w Komitecie Centralnym Narodowym Komisję Interesów Duchownych i Opieki nad Ludem. Organizacja białych Odrębnie rozwijała się ogólnokrajowa niepodległościowa konspiracja białych, grupująca ziemiaństwo, arystokrację i bogate warstwy mieszczaństwa. Biali byli zwolennikami pracy organicznej, wymuszania na państwach zaborczych koncesji i praw autonomii, krzewienie oświaty, rozbudzanie świadomości narodowej, walkę zbrojną o niepodległość odkładali na czas sprzyjający. Korzystając ze współpracy korespondentów i mężów zaufania Towarzystwa Rolniczego utworzyli oni sieć swych placówek w całym Królestwie Polskim, a także na Litwie i Ukrainie. Władze białych pochodziły z wyborów, przeprowadzanych w województwach, powiatach i okręgach. Na czele organizacji stała Dyrekcja Wiejska, która utworzyła stanowiska mianowanych przez siebie komisarzy wojewódzkich, do zadań których należało nadzorowanie działalności członków organizacji białych w terenie. Najwyższą władzą białych był Zjazd Wojewódzki mężów zaufania. Organizacja Narodowa na Litwie i Rusi Pozostający w kontakcie z KCN Komitet Prowincjonalny Litewski wydał w 1862 instrukcje, które dzieliły Litwę i Białoruś na województwa: kowieńskie, inflanckie, witebskie, wileńskie, grodzieńskie, mińskie, mohylewskie i poleskie, te zaś dzieliły się na powiaty, okręgi, parafie i gminy. Mianował też naczelników powiatowych i gminnych. Jednostkami kadrowymi konspiracji były dziesiątki i setki. W końcu 1862 roku organizacja litewska liczyła 3 tys. członków zaprzysiężonych. 22 sierpnia 1862 na wezwanie KCN powstał Komitet Prowincjonalny Rusi, który stanął na czele organizacji czerwonych na Rusi. Ruś podzielona została na 3 małe prowincje: Ukrainę, Wołyń i Podole, te na 36 powiatów, a powiaty na okręgi. Powołano Zarząd Ukrainy, Zarząd Podola i Zarząd Wołynia. Represje polityczne W kwietniu 1862 roku kapitan Aleksandrow, kierownik stacji telegrafu wojskowego w Warszawie odebrał depeszę od cara, w której władca w rocznicę kwietniowej masakry zalecał użycie przeciwko demonstrantom broni siecznej, w razie potrzeby kartaczy. Aleksandrow zmienił treść telegramu, tak, że zalecał postępować łagodnie. Oddany został pod sąd polowy, który skazał go na rozstrzelanie, car wyrok zamienił na dożywotnią katorgę. W maju 1862 dowództwo rosyjskie wpadło na trop rosyjskiej organizacji rewolucyjnej w Warszawie. Jeden z jej członków kapitan Andrij Potebnia 27 czerwca 1862 roku dokonał zamachu, ciężko raniąc namiestnika Lüdersa w Ogrodzie Saskim. 3 lipca Ludwik Jaroszyński ranił wielkiego księcia Konstantego Mikołajewicza. 7 i 15 sierpnia Ludwik Ryll i Józef Rzońca podjęli nieudane próby dokonania zamachu na Aleksandra Wielopolskiego. 3 stycznia 1863 Komitet Centralny Narodowy w składzie: Oskar Awejde, Józef Kajetan Janowski, Jan Maykowski, ks. Karol Mikoszewski, Zygmunt Padlewski pod wpływem Stefana Bobrowskiego podjął decyzję o wybuchu powstania z chwilą ogłoszenia branki. Ograniczenia obowiązywania stanu wojennego 8 września 1862 roku namiestnik rosyjski w Królestwie Polskim wielki książę Konstanty Mikołajewicz Romanow zniósł stan wojenny w powiatach guberni radomskiej z wyjątkiem Radomia i Kielc, 10 października 1862 roku zniósł stan wojenny w guberni lubelskiej i augustowskiej z wyłączeniem Lublina, Siedlec i Suwałk, 16 grudnia 1862 roku zniósł stan wojenny w guberni warszawskiej i płockiej z wyłączeniem Warszawy, Kalisza i Płocka, powiatów: lipnowskiego, piotrkowskiego oraz miejscowości przebiegu Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i Kolei Warszawsko-Bydgoskiej. Branka Władze rosyjskie w Królestwie Polskim zdecydowały się na zbrojną rozprawę z narastającym ruchem niepodległościowym już po ustępstwach wobec samorządnej milicji studenckiej konstabli w 1861 roku. W następnych tygodniach rozpoczęto wyładowywanie w Warszawie przybyłych koleją z głębi Imperium oddziałów wojsk rosyjskich. Μargrabia Aleksander Wielopolski, jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego od czerwca 1862 r., był świadom istnienia niepodległościowych ruchów w kraju i upatrując szansę porozumienia się z obozem białych, zrealizował część zgłaszanych żądań polskiego społeczeństwa. Wprowadził mianowicie nową ustawę szkolną, przymusowe oczynszowanie chłopów i równe prawa dla ludności żydowskiej. Z drugiej strony, by sparaliżować działalność organizacji spiskowych, zarządził w połowie stycznia 1863 r. niespodziewany pobór do wojska rosyjskiego (tzw. brankę). Przygotowane zostały w tym celu imienne listy, obejmujące 12 tys. osób, podejrzanych o przynależność do organizacji patriotycznych. Władze pobór z premedytacją skierowały przeciwko szlachcie i mieszczaństwu z pominięciem ludności wiejskiej, co prowadziło do wybuchu powstania. Przed 22 stycznia 1863 roku Komitet Centralny Narodowy mianował 6. naczelników wojewódzkich: w województwie krakowskim Apolinarego Kurowskiego, w kaliskim Józefa Grekowicza, w mazowieckim Zygmunta Padlewskiego, w płockim Kazimierza Konrada Błaszczyńskiego, w podlaskim Walentego Lewandowskiego, w sandomierskim Mariana Langiewicza. Zalecał nie rozpoczynać działań wojennych z partiami mniejszymi niż 100 ludzi, nie kierować do włościan żadnych wezwań, zanim oddział nie osiągnie przepisanego stanu. Wszystkie miejscowe struktury konspiracyjne, jak też administrację zaborczą podporządkowano naczelnikom wojewódzkim. Koncepcje wojny partyzanckiej Różne koncepcje walk powstańczych przygotowywane były przez wojskowych przywódców Czerwonych. Jarosław Dąbrowski zakładał na początku zdobycie Twierdzy Modlin w celu przejęcia broni i amunicji oraz zajęcie Warszawy. Komitet Centralny Narodowy z Ludwikiem Mierosławskim przyjął plan zakładający koncentrację sił powstańczych w rejonie Podlasia i w Łomżyńskim i rozwój działań w kierunku wschodnim i północno-wschodnim w celu odcięcia sił rosyjskich w Polsce od Cesarstwa oraz zajęcie największych twierdz (Modlin, Warszawa, Dęblin). Zygmunt Sierakowski zakładał, że siły powstańcze konsolidowałyby się zaczynając od formowania małych oddziałów, by docelowo utworzyć silne kolumny. Cały kraj miał być podzielony na 5 okręgów. Zygmunt Padlewski planował, że w dniu ogłoszenia branki zdobyte zostaną twierdze w Modlinie i Płocku oraz powstaną 3 silne korpusy atakujące w kierunku Litwy i Ukrainy. Bieg wydarzeń zmusił Padlewskiego do przyjęcia planów Sierakowskiego z ograniczeniem działań na terenie Królestwa. Zrezygnowano także ze zdobywania Modlina na rzecz Płocka. Powstanie na wschodnich rubieżach I Rzeczypospolitej miało zaświadczyć o aspiracjach Polaków do odzyskania granic historycznych. W ramach solidarności międzynarodowej, pod hasłem za wolność naszą i waszą zamierzano przerzucić płomień powstania do Wielkiego Księstwa Finlandii, nad Wołgę i na Kaukaz. Przebieg powstania Wybuch powstania 16 stycznia 1863 roku Komitet Centralny Narodowy wystąpił jako Tymczasowy Rząd Narodowy i wydał odezwę, w której ogłosił w całym kraju stan wyjątkowy, zalecając samoobronę poborowym i skupienie się narodu wokół władzy narodowej. W każdym województwie ustanowił naczelników wojskowych, którym w czasie powstania miały podlegać wszystkie władze lokalne. Komisarzem wojskowym województwa kaliskiego został Józef Grekowicz, krakowskiego Apolinary Kurowski, mazowieckiego Zygmunt Padlewski, płockiego Kazimierz Konrad Błaszczyński, podlaskiego Walenty Lewandowski, sandomierskiego Marian Langiewicz. 19 stycznia KCN podjął uchwałę o powołaniu Ludwika Mierosławskiego na dyktatora powstania. 20 stycznia Tymczasowy Rząd Narodowy powołał swój organ zastępczy Komisję Wykonawczą Rządu Narodowego w Warszawie, pod kierownictwem naczelnika miasta Stefana Bobrowskiego. Ponieważ władze rosyjskie zarządziły brankę na prowincji na 25 stycznia, wybuch powstania wyznaczony został na noc z 22 na 23 stycznia. Plan zakładał opanowanie Płocka, gdzie miał się ujawnić Rząd Narodowy. Członkowie rządu wyjechali 22 stycznia do Kutna, stacji Kolei Warszawsko-Bydgoskiej niedaleko od Płocka. Jednak stan tymczasowy uległ utrwaleniu i powstaniem w początkowym okresie z konieczności kierowała Komisja Wykonawcza w Warszawie. W styczniu 1863 w Królestwie Polskim stacjonowała 100 tysięczna armia rosyjska. Pod rozkazami jej dowódcy gen. Eduarda Andriejewicza Ramsaya pozostawało 5 dywizji piechoty, w tym gwardyjska, 1 dywizja jazdy, sześć brygad artylerii (176 dział), 9 pułków kozackich i oddziały pomocnicze. Zamierzona „branka” do wojska została jednakże zbojkotowana i 22 stycznia wybuchło zbrojne powstanie ogłoszone manifestem przez Tymczasowy Rząd Narodowy. KCN dekretami uwłaszczył chłopów i obiecał ziemię bezrolnym uczestniczącym w walce. Planowane przez czerwonych na wiosnę powstanie zostało więc znacznie przyspieszone, nie było jeszcze należycie przygotowane, powstańcom brakowało broni i amunicji, kierownictwo powstania było niejednolite i skłócone. W reakcji na wybuch powstania wielki książę Konstanty Mikołajewicz Romanow przywrócił stan wojenny, zawieszony w drugiej połowie 1862 roku, reaktywował naczelników wojennych, uprawnionych do powoływania sądów wojenno-polowych, działających w trybie „skróconym”, zatwierdzających wydawane przez nie wyroki śmierci. Wydał rozkaz koncentracji mniejszych garnizonów rosyjskich, tak by załoga żadnego nie była mniejsza niż 2 bataliony piechoty. Zamierzano w ten sposób uniknąć dalszych ataków na zbyt słabe posterunki rosyjskie, by później móc sformować kolumny ruchome, które miały przejść do działań ofensywnych przeciwko powstańcom. Wieść o wybuchu powstania hrabia Aleksander Wielopolski skwitował słowami: wrzód pękł, był przekonany że powstanie uda się stłumić w ciągu kilku tygodni i można będzie powrócić do dzieła reform. W czasie tej operacji wojska rosyjskie opuściły 14 miast powiatowych (na 39). Powstańcom udało się skutecznie zakłócić łączność. Dopiero 1 lutego przywrócono komunikację na linii Kolei Warszawsko-Petersburskiej. W pierwszych dniach powstania powstańcy uderzyli na rosyjskie garnizony w województwach: mazowieckim, podlaskim, augustowskim, płockim, lubelskim i sandomierskim. Wystąpienia powstańcze 21–25 stycznia miały miejsca w Małkini, Stelmachowie, Sokołowie, Łukowie, Białej Podlaskiej, Kodniu, Łomazach, Hrubieszowie, Kraśniku, Szydłowcu, Suchedniowie, Bodzentynie. Jednak większość ataków, z powodu słabego uzbrojenia, została odparta, a powstańcy zaczęli organizować obozy, w których szkolono ochotników. W Węgrowie Jan Matliński i Władysław Jabłonowski zebrali 3500 żołnierzy, w Siemiatyczach Władysław Cichorski zgromadził 3 tys. ludzi, obóz Apolinarego Kurowskiego w Ojcowie liczył 2,5 tys. żołnierzy, w Wąchocku Marian Langiewicz zebrał 1,4 tys. żołnierzy, w Janowie Roman Rogiński zgromadził 1 tys. ludzi. Od kilkuset do tysiąca ludzi liczył oddział Józefa Konstantego Ramotowskiego „Wawra” działający w północno-wschodniej Polsce (Łomża – Augustów). Józef Oxiński w Uniejowie dysponował 250 żołnierzami, podobne liczebnie oddziały mieli Władysław Kononowicz, Władysław Stroynowski, Józef Sawicki, Kazimierz Mielęcki, Antoni Zdanowicz. Działania wojenne Po serii starć na początku powstania wojskom powstańczym udało się opanować szosę brzeską i linię kolei petersburskiej, przerywając tym samym łączność Królestwa Polskiego z Imperium Rosyjskim. Tymczasowy Rząd Narodowy (Oskar Awejde, Jan Maykowski i Karol Mikoszewski) początkowo przewidywał, iż wodzem powstania zostanie operujący w województwie płockim Zygmunt Padlewski, jednak niepowodzenia tego ostatniego spowodowały, że dyktatorem powstania mianowano przebywającego w Paryżu Ludwika Mierosławskiego (26 stycznia). W tym czasie ukazywały się powstańcze pisma „Strażnica” i Wiadomości z Pola Bitwy. W instrukcjach dla powstańczych oddziałów zalecano, by unikać walk z większymi jednostkami nieprzyjaciela, nakazywano utrudnianie komunikacji oraz odbijanie jeńców i rekrutów. Bobrowski, w celu rozszerzenia zasięgu powstania, ogłosił odezwy Do braci Litwinów i Do braci Rusinów, w których wzywał do powszechnej insurekcji. Na Wołyniu operował oddział kawalerii Edmunda Różyckiego, skutecznie nękając podjazdami tamtejszy korpus rosyjski. Powstanie uzyskało trwały punkt oparcia na żytomierszczyznie. Chcąc rozszerzyć powstanie za Bug oddziały powstańcze Romana Rogińskiego, Pawła Lewandowskiego, Władysława Cichorskiego i Jana Matlińskiego przeprowadziły koncentrację w Siemiatyczach, skąd jednak zostały wyparte 7 lutego po ataku kilku kolumn rosyjskich na miasto. 17 lutego Mierosławski przekroczył granicę zaboru rosyjskiego, jednak po dwóch przegranych bitwach pod Krzywosądzem 19 lutego i pod Nową Wsią 21 lutego wrócił do Paryża. Ponownie wrócił do Polski po dwóch tygodniach, lecz nie utrzymał już stanowiska dyktatora powstania. Zgrupowanie Mariana Langiewicza, połączone z partią Antoniego Jeziorańskiego wyrwało się 24 lutego 1863 roku z okrążenia przez 3 kolumny wojsk rosyjskich w czasie bitwy pod Małogoszczem. Langiewicz zbliżył się ku granicy galicyjskiej, skąd spodziewał się nadejścia posiłków. 4 marca odparł Rosjan w bitwie pod Pieskową Skałą, a 5 marca z powodzeniem zaatakował ich pod Skałą. 6 marca przybył do Goszczy, 16 km od Krakowa. Po akcesie białych do powstania, 11 marca Langiewicz ogłosił swoją dyktaturę, co uznał Komitet Centralny Narodowy. Zachowując dla siebie naczelne kierownictwo spraw wojskowych powstania, dyktator powierzył zarząd spraw cywilnych umocowanemu przez siebie Rządowi Narodowemu Cywilnemu, który miał działać pod jego kontrolą zwierzchnią. 12 marca ogłosił dekret, którego artykuł 8. rozwiązywał wszelkie dotychczas istniejące władze cywilne i wojskowe krajowe jakiegokolwiek pochodzenia. Tego samego dnia rozwiązała się Dyrekcja Wiejska białych przekazując swoją władzę Rządowi Narodowemu Cywilnemu, oddając mu do dyspozycji naczelników wojewódzkich organizacji białej. Tymczasowy Rząd Narodowy wbrew zamierzeniom białych nie rozwiązał się. Odezwę Langiewicza ogłoszono w Warszawie wraz z komentarzem, że Tymczasowy Rząd Narodowy dotychczasową swoją władzę składa w jego ręce i wzywa cały naród do posłuszeństwa dyktatorowi... W części kraju zajętej przez nieprzyjaciela z upoważnienia dyktatora rozkazy i rozporządzenia wydawać będzie Komisja Wykonawcza. Członkami tajnej Komisji Wykonawczej mieli zostać dotychczasowi członkowie Tymczasowego Rządu Narodowego. Siły Langiewicza liczyły wówczas ok. 3 tys. powstańców, ku którym skierował się główny napór wojsk rosyjskich. 17 marca powstańcy pobili Rosjan w bitwie pod Chrobrzem, 18 marca Langiewicz stoczył krwawą bitwę pod Grochowiskami, gdzie utrzymał swoje pozycje. 19 marca po przekroczeniu granicy z Galicją został przez Austriaków aresztowany. Dyktatury Langiewicza nie uznawał czerwony generał Ludwik Mierosławski, który stworzył ze skupionych wokół siebie doradców coś w rodzaju gabinetu dyktatury styczniowej. Po aresztowaniu Langiewicza, w ogólnym zamęcie François de Rochebrune ogłosił się z poparciem stronników Mierosławskiego samozwańczym głównodowodzącym armii powstania w Polsce. 21 marca Langiewicz przekazał z aresztu w Tarnowie rozkaz dzienny z oświadczeniem, że nie zrzeka się swej władzy, a do chwili uwolnienia przekazuje ją Tymczasowemu Rządowi Narodowemu. Tego samego dnia przebywający w Krakowie Stefan Bobrowski wydał odezwę, głoszącą, że w związku z upadkiem dyktatury Langiewicza władzę naczelną narodową z powrotem obejmuje Tymczasowy Rząd Narodowy i jest jedyną prawnie ukonstytuowaną władzą krajową oraz przywrócił rozwiązaną przez Langiewicza czerwoną Radę Naczelną Galicyjską. Dotychczasowy Dyrektor Wydziału Wojny gen. Józef Wysocki został naczelnikiem sił zbrojnych województwa lubelskiego i ziem ruskich. 26 marca nowym zwierzchnikiem tego wydziału został mianowany gen. Ignacy Kruszewski a jego szefem sztabu Władysław Bentkowski. Po kilku tygodniach – w marcu – do powstania przyłączyli się „biali”, przejmując zresztą w krótkim czasie kierownictwo powstania. Stało się to po śmierci przywódców „czerwonych” Stefana Bobrowskiego (w pojedynku) i Zygmunta Padlewskiego, rozstrzelanego przez Rosjan. Naczelne dowództwo wojsk powstańczych sprawowali kolejno: gen. Ludwik Mierosławski, gen. Marian Langiewicz i Romuald Traugutt. Ogromna większość polskich urzędników administracji Królestwa Polskiego wykonywała potajemnie rozkazy Rządu Narodowego. 9 czerwca 1863, w biały dzień, polski personel Banku Polskiego na placu Bankowym w Warszawie przekazał powstańcom, dowodzonym przez Aleksandra Waszkowskiego depozyty Kasy Głównej Królestwa w wysokości 3,6 miliona złotych, 500 tysięcy rubli i wielu listów zastawnych. 19 września 1863 dokonano nieudanego zamachu, na namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga z inspiracji członka Rządu Narodowego i naczelnika wojskowego miasta stołecznego Warszawy Ignacego Chmieleńskiego. Władze i administracja Władze powstańcze uznały, że powstało „tajemne” państwo polskie w granicach Rzeczypospolitej sprzed rozbiorów. 28 marca 1863 roku Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił opracowany wcześniej Regulamin władz administracyjnych w byłym Królestwie Kongresowym. Akt ten przywracał (z małymi zmianami) podział administracyjno-terytorialny Królestwa Polskiego z 1816 roku na 8 województw i 39 powiatów. Na czele zarządu cywilnego województwa postawiono mianowanych przez Rząd Narodowy naczelników cywilnych. Do ich kompetencji należało: wykonywanie aktów rządowych, ściąganie podatków w województwie, administracja miast, czuwanie nad opinią publiczną, opieka nad rodzinami powstańców, utworzenie i utrzymywanie poczty obywatelskiej, przygotowanie i dostarczanie prowiantu i zaopatrzenia dla walczących oddziałów. Naczelnicy cywilni województwa mianowali naczelników powiatowych, wykonujących ich rozkazy. Do ich obowiązków należało prowadzenie list osób opodatkowanych podatkiem narodowym, kontrola skarbowa, prowadzenie spisu gmin, w których ogłoszono uwłaszczenie, dystrybucja dostaw wojennych, prowadzenie list osób wrogo nastawionych do powstania, utworzenie i utrzymywanie stałej komunikacji powstańczej w powiecie. W każdym powiecie tworzono Komitet Pomocniczy do spraw skarbu i dostaw dla wojska, na którego czele stał naczelnik powiatowy, z którego inicjatywy powoływano też Komitet Niewiast Polskich, sprawujący opiekę nad rodzinami powstańców. Powołano naczelników miast, stojących na czele zarządu miejskiego, mianowanych przez naczelników cywilnych województw a pozostających pod rozkazami naczelników powiatów (z wyjątkiem stolicy). W celu sprawowania kontroli nad wszystkimi organami władz w województwach powołano komisarzy rządowych. 22 czerwca 1863 Rząd Narodowy określił kompetencje komisarzy wojskowych. Do ich kompetencji należało rozstrzyganie sporów pomiędzy organami władz wojskowych i cywilnych. Sprawy wojskowe pozostawiono wyłącznie naczelnikom wojennym. Dekret z 23 czerwca głosił, że władza wojskowa względem cywilnej jest wzywająca, a nie rozkazująca. Pośrednikami pomiędzy tymi władzami mieli być organizatorzy wojskowi w województwach, powiatach i okręgach. 2 czerwca 1863 Rząd Narodowy (czerwonych prawników) powołał w każdym powiecie i w Warszawie trybunały rewolucyjne, do sądzenia spraw politycznych. Wojskowi pozostający w służbie czynnej podlegali jednak tylko sądom wojennym. Rząd Narodowy (wrześniowy) dekretem z 14 października 1863 roku zniósł urzędy wojewódzkich komisarzy rządowych, naczelników cywilnych i organizatorów wojskowych, powołując urząd komisarza pełnomocnego o nieograniczonej władzy cywilnej. Naczelnikom powiatowym podporządkowano wojskowych organizatorów powiatowych. 15 grudnia 1863 roku Rząd Narodowy (Romualda Traugutta) wydał dekret reorganizujący wojska narodowe. Zlikwidował podział terytorialny wojsk powstańczych na województwa i oddziały oraz naczelników wojskowych województw. Wprowadził podział armii powstańczej na cztery korpusy (I,II,III i IV) dzielące się na dwie lub trzy dywizje (noszące nazwy województw), pułki (posiadające numery w ramach KP do 1 do 12 oraz nazwę powiatu), bataliony i kompanie piechoty oraz dywizje, pułki i szwadrony kawalerii. I Korpus Powstańczy pod dowództwem Gen. Michała Kruk-Heydericha działający w Lubelskim i Podlaskim, II Korpus Powstańczy pod dowództwem Gen. Józefa Hauke-Bosaka działający w Krakowskim, Sandomierskim i Kaliskim, III Korpus Powstańczy pod dowództwem Płk. Jana Koziełł-Skały działający w Augustowskim, IV Korpus Powstańczy bez własnego dowództwa, złożony z samodzielnych dywizji: Mazowieckiej i Płockiej. Dyktatorzy powstania Ludwik Mierosławski (od 17 lutego do 11 marca 1863) Marian Langiewicz (od 11 marca do 18 marca 1863) Romuald Traugutt (od 17 października 1863 do 10 kwietnia 1864) – nieformalnie
Rusyfikacja po powstaniu styczniowym a) rusyfikacja – wynarodowienie Polaków poprzez zmuszanie ich do przyjmowania kultury i języka rosyjskiego, b) zamykano polskie instytucje kulturalne i naukowe, c) język polski usunięto z administracji i oświaty i zastąpiono rosyjskim, d) Szkołę Główną w Warszawie zamieniono na Uniwersytet
. Spośród podanych niżej informacji podkreśl te, które charakteryzują sytuacjęw Królestwie Polskim przed wybuchem powstania listopadowego. a) Królestwo Polskie miało autonomię, czyli ograniczoną samodzielność w rozstrzyganiu spraw W Królestwie Polskim organizowano manifestacje patriotyczne, które umacniały patriotyzm narodu Dzięki polityce rządu w Królestwie Polskim w latach 1815–1830 nastąpił rozwój Na terenie Królestwa Polskiego działało wielu emisariuszy, których zadaniem był rozwój nauki i Rząd carski nie przestrzegał praw nadanych Polakom w Królestwie Polskim – ograniczono swobodę podejmowania decyzji przez sejm oraz wprowadzono Anglia i Francja wspomagały Polaków w Królestwie Polskim, którzy przygotowywali się do zbrojnej walki o Polacy w Królestwie Polskim mieli szeroką autonomię..../4 2. Na taśmie chronologicznej zaznacz i napisz datę wybuchu powstania styczniowego..../ 1 3. Oblicz i napisz, ile lat upłynęło od wybuchu powstania listopadowego do dzisiaj......./1 4. Podaj cztery przykłady skutków powstania styczniowego. a) ...b) ...c) ...d) ....../ 4 5. Odpowiedz na pytania odnoszące się do zamieszczonego obok Z jakim wydarzeniem związana jest treść obrazu? ... b) Kto został na nim przedstawiony? ....../ 26. Uzupełnij zdania, które odnoszą się do walki Polaków o niepodległość, prowadzoneju boku Francji na przełomie XVIII i XIX wieku. a) W 1797 roku we Włoszech zostały utworzone ... .b) Celem utworzenia tych oddziałów była chęć walki z ... Polacy mieli nadzieję, że walcząc u boku Francji doprowadzą do odzyskania... . .../3 7. Wyjaśnij, dlaczego władze pruskie prowadziły politykę germanizacji wobec narodu polskiego. Podaj dwa powody tej polityki. a) ...b) ....../ 2 8. Uzupełnij zdanie, które odnosi się do polityki rządu austriackiego wobec Polakóww Galicji w 2. połowie XIX wieku. Autonomia nadana Galicji polegała na ...... .../ 2 9. Podaj trzy przykłady działań Polaków świadczących, że bronili się przed rusyfikacją. a) ...b) ...c) ....../3 10. Wpisz w ramki imiona i nazwiska osób, których dotyczą opisy obok. – działacz emigracyjny, autor Pieśni Legionów Polskich, która od 1926 roku jest hymnem państwowym Polski. – generał, następnie cesarz Francuzów, prowadził wojny z zaborcami Polski, doprowadził do utworzenia Księstwa Warszawskiego. – podporucznik, oficer armii Królestwa Polskiego, stał na czele Sprzysiężenia Podchorążych, spisku, który doprowadził do wybuchu powstania listopadowego. .../ 311. Uzupełnij tabelę dotyczącą dorobku polskiej literatury i sztuki w XIX wieku. Epoka Twórca DziełoRomantyzm Adam Mickiewicz KordianPozytywizm TrylogiaBolesław Prus .../4Dział: Walka o niepodległą Rzeczpospolitą, test nr 5, grupa B .../29 1. Spośród podanych niżej informacji podkreśl te, które charakteryzują sytuację2. w Królestwie Polskim przed wybuchem powstania styczniowego. a) W Królestwie Polskim działali emisariusze, którzy organizowali powstanie i zachęcali do walki o W Królestwie Polskim działała legalna opozycja, której przedstawiciele na forum sejmu domagali się poszanowania praw nadanych Polakom przez rząd Polacy w Królestwie Polskim mieli nadzieję, że ich walkę poprą Francja i Polacy zakładali tajne organizacje o charakterze niepodległościowym, których celem była walka o Aby nie dopuścić do walki zbrojnej Polaków, rząd carski zorganizował tzw. brankę, czyli nadzwyczajny pobór do wojska na terenie Królestwa Młodzież organizowała w Warszawie manifestacje patriotyczne, które często były brutalnie rozpędzane przez władze W Królestwie Polskim działała legalna i nielegalna opozycja..../42. Na taśmie chronologicznej zaznacz i napisz datę wybuchu powstania listopadowego..../ 1 3. Oblicz i napisz, ile lat upłynęło od wybuchu powstania listopadowego do wybuchu powstania styczniowego......./1 4. Podaj cztery przykłady skutków powstania listopadowego. a) ...b) ...c) ...d) ....../ 4 5. Odpowiedz na pytania odnoszące się do zamieszczonego obok Jakie wydarzenie ilustruje?... b) Kogo autor umieścił w centralnej części obrazu?... .../ 26. Uzupełnij zdania, które odnoszą się do walki Polaków o upadku państwa polskiego po III rozbiorze. a) Po III rozbiorze wielu Polaków, polityków i światłych patriotów wyjechało z kraju i udało się na ... .b) Powodem opuszczenia ojczyzny była chęć prowadzenia walki o ... .c) Inną przyczyną wyjazdu były ... zaborców..../ 3 7. Wyjaśnij, dlaczego władze rosyjskie prowadziły politykę rusyfikacji wobec narodu polskiego. Podaj dwa powody tej polityki. a) ...b) ....../ 2 8. Uzupełnij zdanie, które odnosi się do polityki rządu pruskiego wobec Polaków w 2. połowie XIX wieku. Kulturkampf, czyli walka o kulturę ...... .../ 2 9. Podaj trzy przykłady działań Polaków świadczących, że bronili się przed germanizacją. a) ...b) ...c) ....../3 10. Wpisz w ramki imiona i nazwiska osób, których dotyczą opisy obok. – chłop z wielkopolskiej wsi, który w proteście przeciwko polityce władz pruskich zamieszkał w wozie cyrkowym. – generał, założyciel i dowódca Legionów Polskich we Włoszech. – działacz społeczny, przemysłowiec. Założył w Poznaniu fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych. Zasłynął z gospodarności i rzetelności. .../ 3 11. Uzupełnij tabelę dotyczącą dorobku polskiej literatury i sztuki w XIX wieku. Epoka Twórca DziełoRomantyzm Juliusz Słowacki Pan Tadeusz Pozytywizm Jan Matejko Nad Niemnem.../4 3 ...
Kościół a powstanie styczniowe. Jacek Borkowicz. fot. Polona_pl. W noc styczniową 1863 r. powstańcy poszli do boju z Bogiem na ustach i krzyżem na piersi. Mimo doraźnej klęski, powstanie dało impuls do odrodzenia wiary. Ważną rolę odegrał Kościół. Powstańcy chcieli być widziani jako wierni synowie Kościoła.
Fragment dyptyku Artura Grottgera „Rok 1863 – Pożegnanie i Powitanie”. Źródło: Wikimedia Commons 156 lat temu, 22 stycznia 1863 r., Manifestem Tymczasowego Rządu Narodowego rozpoczęło się Powstanie Styczniowe, największy w XIX w. polski zryw narodowy. Pochłonęło ono kilkadziesiąt tysięcy ofiar i w ogromnym stopniu wpłynęło na dążenia niepodległościowe następnych pokoleń. Nadzieje na niepodległość W drugiej połowie lat 50. XIX w., po klęsce Rosji w wojnie krymskiej, na nowo rozbudziły się nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Na obszarach należących dawniej do Rzeczpospolitej rozpoczęto organizowanie stowarzyszeń spiskowych, których uczestnicy podjęli przygotowania do walki. Wśród aktywnie działających kół konspiracyjnych przeważały dwie postawy. Tzw. obóz "czerwonych" był zwolennikiem zbrojnej walki o niepodległość i wzywał do powstania narodowego. Stronnictwo "białych", choć również nastawione niepodległościowo, było przeciwne zbyt szybkim planom zrywu, propagując idee pracy organicznej. Pod koniec stycznia 1862 r. car podjął decyzję o utworzeniu w Królestwie władz cywilnych. Określając granice reform stwierdzał: "Ani konstytucji, ani armii polskiej; żadnej autonomii politycznej; duża autonomia administracyjna". Masakra na Placu Zamkowym i stan wojenny W czerwcu 1860 r. pogrzeb wdowy po bohaterze Powstania Listopadowego gen. Józefie Sowińskim w Warszawie przekształcił się w narodową demonstrację i zapoczątkował kolejne manifestacje patriotyczne. W lutym 1861 roku, w 30 rocznicę bitwy pod Olszynką Grochowską, zorganizowano pochód, którego uczestnicy nieśli chorągiew z Orłem i Pogonią. Na Rynku Starego Miasta został on rozpędzony przez żandarmów. Dwa dni później na Placu Zamkowym odbyła się wielka procesja żądająca uwolnienia aresztowanych i przyznania praw narodowych. Rosjanie zaatakowali zabijając pięciu jej uczestników. CZYTAJ TAKŻE Prof. W. Caban: Wielu rosyjskich urzędników i generałów uważało, że Królestwo Polskie jest Rosji niepotrzebne Przełomowe znaczenie miała patriotyczna manifestacja zorganizowana 8 kwietnia 1861 roku na Placu Zamkowym w Warszawie krwawo rozpędzona przez rosyjskie wojsko, które strzelało do bezbronnych ludzi. Zginęło co najmniej 200 osób, 500 zostało rannych. Namiestnik carski Michaił Gorczakow pisał do cara Aleksandra II: "Nauka silnie poskutkowała; wszystko teraz cicho i drży ze strachu". Jednak demonstracje, nabożeństwa patriotyczne, obchody rocznic, odbywały się nadal w Warszawie a także w Kaliszu, Płocku, Radomiu, Lublinie. Garnizon warszawski został przez władze carskie podwojony. 14 października 1861 roku władze rosyjskie wprowadziły na terenie Królestwa Polskiego stan wojenny. Na ulicach Warszawy biwakowało wojsko, zatoczono armaty. Trzy dni później 17 października - powstał Komitet Miejski ugrupowania ”czerwonych”, mający przygotować powstanie, przekształcony w 1862 roku w Centralny Komitet Narodowy. Aleksander Wielopolski Pod koniec stycznia 1862 roku car podjął decyzję o utworzeniu w Królestwie władz cywilnych. Określając granice reform stwierdzał: "Ani konstytucji, ani armii polskiej; żadnej autonomii politycznej; duża autonomia administracyjna". 22 maja 1862 roku Aleksander II mianował swojego brata w. ks. Konstantego Mikołajewicza namiestnikiem Królestwa Polskiego, a naczelnikiem rządu cywilnego margrabiego Aleksandra Wielopolskiego. Oceniając działania władz rosyjskich prof. Jerzy Zdrada pisał: "Ustępstwa dla Polaków /.../ były spowodowane nie tyle dążeniem trwałego rozwiązania konfliktu, ile wynikały z wewnętrznych i międzynarodowych trudności, jakie przeżywała Rosja". Wielopolski wprowadził w życie niektóre z reform społecznych oczynszował chłopów i ogłosił nową ustawę oświatową, co nie uspokoiło jednak sytuacji w Królestwie. Jego reakcją na przygotowania powstańcze było ogłoszenie w październiku 1862 roku nowych zasad poboru do wojska rosyjskiego, tzw. branki. Po raz pierwszy od kilkunastu lat miała się ona odbyć nie przez losowanie, ale na podstawie imiennych list. Celem tych działań było rozbicie struktur konspiracyjnych. "Wrzód wezbrał i rozciąć go należy. Powstanie stłumię w ciągu tygodnia i wtedy będę mógł rządzić" - mówił Wielopolski swoim zaufanym współpracownikom. Powstanie 1863-1864 Brankę przeprowadzono w Warszawie niespodziewanie w nocy z 14 na 15 stycznia 1863 r. Decyzja ta była bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania. Następnego dnia Komitet Centralny Narodowy ogłosił Wielopolskiego "wielkim nikczemnym zbrodniarzem i zdrajcą". 19 stycznia Komitet uchwalił powierzenie dyktatury i naczelnego dowództwa powstania gen. Ludwikowi Mierosławskiemu. 22 stycznia 1863 roku Komitet Centralny Narodowy wydał Manifest ogłaszający powstanie i powołujący Tymczasowy Rząd Narodowy. CZYTAJ TAKŻE Mogiły powstańcze z lat 1863-1864 na mapie portalu "Nikczemny rząd najezdniczy rozwścieklony oporem męczonej przezeń ofiary postanowił zadać jej cios stanowczy - porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej obrońców, oblec w nienawistny mundur moskiewski i pognać tysiące mil na wieczną nędzę i zatracenie. Młodzież polska poprzysięgła sobie +zrzucić przeklęte jarzmo lub zginąć+. Za nią więc narodzie polski, za nią! Po straszliwej hańbie niewoli, po niepojętych męczarniach ucisku, Centralny Narodowy Komitet, obecnie jedyny legalny Rząd twój Narodowy, wzywa cię na pole walki już ostatniej, na pole chwały zwycięstwa, które Ci da i przez imię Boga na niebie dać poprzysięga" - napisano w Manifeście. Powstańcy, mimo niewystarczającego uzbrojenia i braków kadrowych, atakowali rosyjskie placówki praktycznie na terenie całego Królestwa Polskiego. Władze zrywu wzywały do udziału w nim również "braci Litwinów i Rusinów", co spowodowało rozszerzenie obszaru walk na wschód. Jak oceniają historycy, podczas powstania miało miejsce ponad tysiąc starć, a w siłach polskich uczestniczyło w sumie ok. 200 tys. osób. Pomimo pewnych sukcesów oddziałów powstańczych, w związku z przewagą armii rosyjskiej, siły zaborcze zaczęły uzyskiwać przewagę. Pod koniec 1863 roku łączny stan wojsk rosyjskich wynosił ponad 400 tysięcy żołnierzy, 170 tysięcy w Królestwie Polskim, na Litwie 145 tysięcy, a na Ukrainie - 90 tysięcy. Rząd Narodowy miał w polu jednocześnie nie więcej niż 10 tysięcy partyzantów. Władze zrywu zabiegały o pozyskanie do walk chłopów, lecz przeszkodził w tym carski ukaz uwłaszczeniowy z marca 1864 r., przyznający im na własność uprawianą ziemię. Powstanie zaczęło już wtedy powoli upadać, ostatnie walki toczyły się miejscami jeszcze do jesieni 1864 r. Jak oceniają historycy, podczas powstania miało miejsce ponad tysiąc starć, a w siłach polskich uczestniczyło w sumie ok. 200 tys. osób. (...) Pod koniec 1863 r. łączny stan wojsk rosyjskich wynosił ponad 400 tys. żołnierzy, 170 tys. w Królestwie Polskim, na Litwie 145 tys., a na Ukrainie - 90 tys. Rząd Narodowy miał w polu jednocześnie nie więcej niż 10 tys. partyzantów. Ludwik Mierosławski wobec przegranej w prowadzonych walkach po miesiącu utracił funkcję. Później dyktatorami powstania byli Marian Langiewicz i Romuald Traugutt, który stal się tragicznym symbolem powstania. W nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 roku na skutek denuncjacji rosyjska policja aresztowała Traugutta w jego warszawskiej kwaterze. Więziony na Pawiaku, następnie przewieziony do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, podczas śledztwa nie zdradził towarzyszy. CZYTAJ TAKŻE Powstanie Styczniowe 1863-1864 19 lipca 1864 roku rosyjski sąd wojskowy skazał go na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano na stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1864 roku o godz. 10. Tuż przed egzekucją, której świadkiem był 30-tysięczny tłum, dyktator ucałował krzyż. Razem z Trauguttem stracono innych uczestników powstania - Rafała Krajewskiego, Józefa Toczyskiego, Romana Żulińskiego i Jana Jeziorańskiego. Klęska powstania Po zakończeniu powstania Polaków dotknęły liczne represje konfiskata majątków szlacheckich, kasacja klasztorów na obszarze Królestwa Polskiego, wysokie kontrybucje, a przede wszystkim aktywna rusyfikacja. Za udział w powstaniu władze carskie skazały na śmierć co najmniej 669 osób. Na zesłanie skazano przynajmniej 38 tysięcy osób. "Sądząc z pozoru, po klęsce powstania sprawa polska dosięgła dna. Autonomia Królestwa uległa likwidacji, język polski wyrugowano ze szkół i urzędów, zamknięto Szkołę Główną. Ze sprawą polską przestano się liczyć na arenie międzynarodowej (...) W jednej dziedzinie przegrana w roku 1863 miała charakter nieodwracalny. Uwłaszczenie złamało w Królestwie hegemonię posiadającej szlachty (...) Pokonani przywódcy powstania głosili z podniesionym czołem, że wygrali sprawę, ponieważ uwłaszczyli chłopów" - tak zryw podsumował Stefan Kieniewicz w publikacji "Powstanie styczniowe". (PAP) akn/ mjs/ ls/
Polskie powstania narodowe.-1831 Powstanie listopadowe 1830-1831, powstanie narodowe przeciw Rosji, trwające od 29 XI 1830 do października 1831. Objęło swym zasięgiem Królestwo Polskie , Litwę, część Ukrainy i Białorusi
Początek lat 60. - łagodniejsza polityka cara Aleksandra II wobec Polaków (wojna krymska) - ożywienie gospodarcze w Królestwie Polskim - ogłoszenie amnestii – do kraju powrócili zesłani na Sybir Polacy - powstaje Towarzystwo Rolnicze, prezesem Andrzej Zamoyski (rozwiązane po manifestacjach w kwietniu 1861) Manifestacje patriotyczne - zawiązywanie tajnych organizacji niepodległościowych przez młodzież szkolną oraz inteligencję (ludzi wykształconych, zajmujących się pracą umysłową) - cel: wybuch kolejnego powstania, żądania swobód obywatelskich i narodowych - koniec lutego 1861 podczas jednej z manifestacji na Krakowskim Przedmieściu wojsko carskie zabiło pięciu młodych ludzi – ich pogrzeb stał się kolejną wielką demonstracją - Delegacja Miejska – utworzona po manifestacji w lutym 1861; jej celem było odzyskanie autonomii Królestwa; do jej członków należeli m. in. Leopold Kronberg, Józef Igancy Kraszewski, Tytus Chałubiński, Dow Bor Meisels, Karol Beyer - kolejne manifestacje były tłumione przez władze carskie Aleksander Wielopolski - postać kontrowersyjna: lojalny wobec cara, ale także wielki reformator - Naczelnik Rządu Cywilnego - reformy: zwiększenie szkół elementarnych, reaktywował Szkołę Główną w Warszawie, wydał dekret o likwidacji pańszczyzny, dzięki niemu Żydzi zostali zrównani w prawach z resztą społeczeństwa - rozgoryczony postawą Polaków po powstaniu styczniowym: Dla Polaków można czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy Biali i Czerwoni - grupy działaczy politycznych dążących do odzyskania przez Polskę niepodległości - Biali: krąg powstały wokół Towarzystwa Rolniczego i Delegacji Miejskiej; cel: odzyskanie niepodległości na drodze reform, przy współpracy z państwami Zachodu – jednocześnie odrzucenie idei zbrojnej walki o niepodległość - Czerwoni – krąg radykalny (należał do niej Jarosław Dąbrowski), opowiadający się za jak najszybszym wybuchem powstania, ścisłą współpracą z rewolucjonistami z Zachodu oraz Rosji; chcieli przywrócić Królestwu granice z 1772 roku; zakładali sieć tajnych kółek spiskowych na terenie trzech zaborów Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.
Temat: Królestwo Polskie przed wybuchem powstania styczniowego. /4ćwiczenia/ (Żeby otrzymać punkty wszystkie zadania muszą być poprawnie zrobione - inaczej
III. 19. Królestwo Polskie przed wybuchem powstania styczniowego Komunikat Korzystanie z serwisu wymaga aktywowania obsługi plików cookie. Aby uzyskać dostęp do testu, proszę aktywować obsługę plików cookie w ustawieniach przeglądarki, a następnie kliknąć "Odśwież". Serwis używa plików cookies. Korzystanie z Serwisu bez zmiany ustawień dla cookies oznacza zapisywanie ich w pamięci urządzenia. Ustawienia można zmieniać w przeglądarce internetowej. Czytaj więcej
Tadeusz Ajdukiewicz, "Scena z powstania styczniowego" Źródło: Wikimedia Commons. Powstanie styczniowe to największe i najdłużej trwające powstanie. Wybuchło 22 stycznia 1863 roku i trwało ponad półtora roku. Przez polskie oddziały partyzanckie przewinęło się około 200 tysięcy ludzi. Upadek powstania zapoczątkował okrutne
Wojna krymska Po stłumieniu ruchów rewolucyjnych w 1849 roku wobec ziem polskich wzmożono represje. Zanikły także organizacje konspiracyjne. Na emigracji najtrudniejsza sytuacja była we Francji, gdzie niechętny polskim emigrantom cesarz Napoleon III (od 1852 roku) ograniczył zasiłki dawnym uchodźcom, a nowym zabronił wstępu do Francji. Centralizacja TDP przeniosła się do Londynu, zaś niezależne od Centralizacji „Koło” szukało porozumienia z Napoleonem III. Nadzieję na niepodległość wzbudziła wśród Polaków wojna krymska. W Turcji Adam Czartoryski zaczął organizować polski legion (do Konstantynopola pojechał Adam Mickiewicz). Zorganizowana na Bałkanach polska dywizja nie wzięła udziału w walkach. Francja i Wielka Brytania instrumentalnie potraktowały polski udział w wojnie, a w traktacie pokojowym z Rosją z 1856 roku o Polsce nikt nie wspomniał. „Wiosna posewastopolska” Klęska Rosji, mimo iż nie zmieniła sytuacji geopolitycznej na terenach polskich spowodowała, że także na ziemie zaboru rosyjskiego dotarła „wiosna posewastopolska”, czyli liberalizacja życia społecznego. Nowy car Aleksander II nie godził się na autonomię Polski (wypowiedział słynne słowa „żadnych marzeń, panowie, żadnych marzeń. Szczęście wasze zamyka się tylko w zupełnym zespoleniu z Rosją.”), jednak dzięki amnestii mogli powrócić do kraju uczestnicy powstania listopadowego, namiestnika Paskiewicza zastąpił Michał Gorczakow, a w 1857 roku utworzono w Warszawie Akademię Medyko-Chirurgiczną. W kolejnym roku założono Towarzystwo Rolnicze, którego członkowie zyskali zaufanie społeczeństwa i stali się jego realnymi reprezentantami (przewodził im przywódca klemensowczyków Andrzej Zamoyski). Inne grupy społeczeństwa o zapatrywaniach liberalno-demokratycznych także świadome były przeprowadzenie niezbędnych reform społeczno-gospodarczych ( równouprawnienie Żydów, uwłaszczenie chłopów, zniesienie pańszczyzny, rozbudowa oświaty, wprowadzenie instytucji samorządowych). Oprócz postulowanych zmian politycznych na ziemiach zaboru rosyjskiego dostrzec można było przyspieszony wzrost gospodarczy – reformy w rolnictwie, oczynszowanie chłopów, korzystny zbyt towarów przemysłowych do cesarstwa po zniesieniu w 1851 roku granicy celnej, a także powstałe połączenia kolejowe – z Berlinem i Petersburgiem. W warszawskim społeczeństwie wytworzyła się grupa „organiczników”, którzy przed wybuchem powstania pragnęli by społeczeństwo było oświecone, dojrzałe i świadome swej narodowość (ironicznie nazywani byli „millenerami” - zarzucano im, że odkładają uzyskanie niepodległości na tysiąc lat). Przeciwna im była młodzież, drobnomieszczaństwo i ubożejąca szlachta – zwolennicy zbrojnego powstania. W połowie lat pięćdziesiątych zaczęły pojawiać się koła spiskowców, na których szczególnie mobilizująco podziałała wiadomość o zjednoczeniu Włoch. Uformowały się w związku z tym dwie orientacje polityczne - „czerwonych” (oficerowie, młodzież, członkowie tajnych organizacja) oraz „białych” (członkowie Towarzystwa Rolniczego, burżuazja, „millenerzy”). Wystąpienia przeciw rosyjskiemu zaborcy Na początku lat sześćdziesiątych rozpowszechniła się organizacja pokojowych manifestacji patriotycznych. Pierwsza związana była z pogrzebem wdowy po generale Sowińskim z powstania listopadowego. Kolejnym manifestacjom organizowanym przez studentów towarzyszyły pieśni patriotyczne i religijne (np. z okazji trzydziestej rocznicy wybuchu powstania listopadowego, nabożeństwa za trzech wieszczów). W lutym 1861 roku manifestacja poparła obradujące Towarzystwo Rolnicze do doprowadzenia do końca przyjęcia uchwały o zniesieniu pańszczyzny i uwłaszczeniu włościan. 25 lutego z okazji rocznicy bitwy pod Olszynką Grochowską zorganizowano manifestację, która jednak nie dotarła do obradującego Towarzystwa. Do kolejnej manifestacji maszerującej w stronę Zamku Królewskiego doszło 27 lutego 1861 roku – wojsko otworzyło do uczestników ogień, zabijając pięciu demonstrantów. Do wyciszenia powstańczego napięcia przyczyniło się zamożne mieszczaństwo i inteligencja, które utworzyły Delegację Miejską, a także zgoda namiestnika na uroczysty pogrzeb poległych w wystąpieniach Warszawiaków. Miesiąc po wystąpieniach carat przywrócił Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, na czele której stanął nastawiony kompromisowo do Rosji margrabia Aleksander Wielopolski. Zapowiedziano przywrócenie Rady Stanu oraz utworzenie samorządu miejskiego i wiejskiego. Wielopolski doprowadził do rozwiązania Delegacji Miejskiej, straży obywatelskiej i Towarzystwa Rolniczego, pragnąc zlikwidować konkurencyjne ośrodki władzy. Warszawiacy zorganizowali kolejną manifestację 8 kwietnia 1861 roku. Tym razem śmierć poniosło stu demonstrantów, co spowodowało zaprzestanie wystąpień. Nie przestano jednak wyrażania sprzeciwu. Organizowano nabożeństwa „za pomyślność ojczyzny” i za poległych, kobiety nosiły konfederatki i stroje narodowe, ograniczając biżuterię do skromnych ozdób o charakterze narodowym, bojkotowano oficjalne święta, zaś w święta narodowe w oknach stawiano świeczki. Działa te sprzyjały zmianom postaw ugodowych. Radykalizowali się także chłopi na wieść o dekrecie uwłaszczeniowym w cesarstwie. Rosja została zmuszona do zamiany pańszczyzny na czynsz. Burżuazja i ziemiaństwo dążyły do ugody z carem, ten jednak 14 października 1861 roku wprowadził stan wojenny i dokonał masowych aresztowań uczestników nabożeństw, Wielopolski podał się do dymisji, zaś nowy biskup Zygmunt Feliński potępił „nabożeństwa za ojczyznę”. Umocnienie stronnictw politycznych Po wprowadzeniu stanu wojennego rozpoczęto budowę silnej siatki konspiracyjnej podlegającej jednemu zwierzchnictwu. W październiku 1861 roku powołano Komitet Miejski w Warszawie gromadzący radykalnych „czerwonych”. Komitet rozwijał działalność na terenie całego Królestwa dzięki związkowi kilkuset oficerów wojska rosyjskiego (połowa to Polacy) dążącego do obalenia caratu. W marcu 1862 roku do Komitetu wstąpił kapitan Jarosław Dąbrowski (kierował równocześnie tajna organizacją oficerów rosyjskich w Królestwie) i zaczął organizować wytwórnie broni, drukarnie, komórki wywiadu. W maju Komitet przekształcił się w Komitet Centralny Narodowy, a w jego skład weszli zarówno liberałowie, jak i liberałowie połączeni ideą zbrojnej walki o niepodległość. „Biali” (Andrzej Zamoyski, Leopold Kronenberg) odrzucali ugodę z caratem, jednak nie popierali powstania zbrojnego w obawie przed przegraną i represjami, w grudniu 1861 roku powołali własny konspiracyjny organ kierowniczy – pięcioosobową Dyrekcję Wiejską. Mieli za zadanie opanować opinię krajową i konspirację. Postulowali odłożyć plany powstania zbrojnego i skupić się na pracy organicznej, a uwłaszczenie przeprowadzić tylko za pełnym odszkodowaniem. Wiosną 1862 roku namiestnikiem został liberał – wielki książę Konstanty Mikołajewicz, zaś na czele Rządu Cywilnego – zwolennik pracy organicznej – margrabia Aleksander Wielopolski. Polityk zaczął przeprowadzać niezbędne reformy: ogłosił powszechne oczynszowanie (czerwiec 1862), doprowadził do równouprawnienia Żydów, do administracji weszli polscy urzędnicy. Przywrócił także polskość szkolnictwa, reaktywował uniwersytet w Warszawie – Szkoła Główna, zapowiedział stworzenie bezpłatnych szkół elementarnych. Jego propozycje stopniowego odzyskiwania autonomii spotkały się z niechęcią społeczeństwa, które pragnęło pełnej autonomii Królestwa i przyłączenia do niego Litwy, Podola i Wołynia. Dowiedz się więcej Komentarze artykuł / utwór: Sytuacja międzynarodowa i krajowa przez wybuchem powstania styczniowegoDodaj komentarz (komentarz może pojawić się w serwisie z opóźnieniem)
. 309 380 63 242 431 383 65 482
królestwo polskie przed wybuchem powstania styczniowego
